Promotieonderzoek onthult noodzaak van aandacht voor mentale gezondheid bij visuele beperking

Op 16 januari jl. behaalde Edine van Munster, onderzoeker en coördinator bij de Robert Coppes Stichting, succesvol haar doctoraat aan de Vrije Universiteit Amsterdam. In haar proefschrift, getiteld ‘RecognEYEze: detecting and discussing depression and anxiety in adults with vision impairment’, werpt ze licht op de uitdagingen rondom mentale gezondheid bij deze specifieke doelgroep.

Binnen het promotieonderzoek zijn in totaal vijf onderzoeken uitgevoerd, waarbij twee doelen centraal stonden:

1. Het inzichtelijk maken van hoe het herkennen en bespreken van depressie- en angstklachten bij volwassenen met een visuele beperking op dit moment verloopt;
2. Ontdekken hoe zorgprofessionals ondersteund kunnen worden in het herkennen en bespreken van depressie- en angstklachten bij volwassenen met een visuele beperking.

Interessante inzichten kwamen aan het licht: zo blijkt dat volwassenen met een visuele beperking extra hindernissen ervaren bij het (h)erkennen van hun mentale klachten. Een van de redenen die zij hiervoor benoemen is dat de focus ligt op praktische ondersteuning met betrekking tot het gezichtsvermogen. Daarbij worden de symptomen die zij ervaren soms ten onrechte toegeschreven aan de visuele beperking. Een voorbeeld is vermoeidheid; dit kan een symptoom zijn van depressieve klachten, maar het leven met een visuele beperking vergt óók extra energie, dus waar komt dit dan vandaan?

Zowel naasten als zorgprofessionals spelen een belangrijke rol in het (h)erkennen en bespreken van mentale klachten, maar hier zitten wel wat beren op de weg. Zo blijkt dat vermoedens van depressie of angst door zorgprofessionals slechts zeer beperkt getoetst worden met vragenlijsten, en dat de vermoedens niet altijd besproken worden met een cliënt. Er is onderzocht op welke manieren zorgprofessionals het beste ondersteund kunnen worden om de obstakels die zij hierin ervaren weg te nemen. Intentie, zelfvertrouwen en steun vanuit de organisatie waar zij werken spelen hierbij een belangrijke rol.

In het promotieonderzoek is de PHQ-4 als screeningsinstrument voor depressie- en angstklachten bij mensen met een visuele beperking onderzocht, en met succes: zowel cliënten als zorgprofessionals zijn enthousiast! Dit komt mede door de korte en gebruiksvriendelijke aard van de vragenlijst en de praktische ondersteuning die deze biedt in het ter sprake brengen en monitoren van de klachten.

Op basis van resultaten uit eerder onderzoek en input van cliënten en zorgprofessionals zijn twee op maat gemaakte trainingen ontwikkeld die gaan over depressie en angst bij mensen met een visuele beperking. Deze trainingen zijn gericht op respectievelijk oogheelkunde zorgprofessionals en expertisemedewerkers. De effectiviteit van deze trainingen is onderzocht en de resultaten zijn positief. Wel is het nodig om aandacht te hebben voor de vertaalslag van het geleerde naar de dagelijkse praktijk. In het proefschrift zijn dan ook diverse punten opgenomen om deze transitie te verbeteren. 

Het proefschrift wordt afgesloten met aanbevelingen om depressie- en angstklachten bij de doelgroep tijdig en adequaat te herkennen, mentale gezondheid bespreekbaar te maken en indien nodig cliënten door te verwijzen. De focus ligt hierbij op aandacht voor mentale gezondheid in de gehele zorgketen voor mensen met een visuele beperking.

Het promotietraject werd uitgevoerd vanuit de Robert Coppes Stichting in samenwerking met de Low Vision Research Groep van Amsterdam UMC (locatie VUmc), en onder begeleiding van promotor Ruth van Nispen en copromotor Hilde van der Aa. Bij het promotieonderzoek waren stakeholders vanuit diverse organisaties betrokken, waaronder cliënten, zorgprofessionals, onderzoekers en ervaringsdeskundigen van Amsterdam UMC, Bartiméus, Koninklijke Visio, de Oogvereniging en de Robert Coppes Stichting.