Hart- en vaatziekten
Dit artikel geeft medische professionals meer inzicht in de uitdagingen waarmee ouderen met een visuele beperking en hart- en vaatziekten (HVZ) te maken kunnen krijgen. Ook bevat het aanbevelingen om de cliënt hierin te begeleiden. Hoewel dit artikel gericht is op de doelgroep ouderen, zijn de aanbevelingen breder toepasbaar.
Hart- en vaatziekten (HVZ) komen frequent voor bij ouderen. Tegelijkertijd stijgt met de leeftijd ook de kans op een visuele beperking. Beide aandoeningen hebben afzonderlijk al grote impact op het dagelijks functioneren, maar in combinatie zorgen ze voor extra complexe uitdagingen op het gebied van zelfmanagement, leefstijl, mobiliteit en psychosociaal welzijn.
In dit artikel brengen we de wisselwerking tussen HVZ en visuele beperkingen in beeld. De inzichten zijn gebaseerd op literatuur, input van professionals en gesprekken met ervaringsdeskundigen.
Samenhang visuele beperking en hart- en vaatziekten
Soms is een visuele beperking een direct gevolg van HVZ, maar vaker bestaan beide aandoeningen naast elkaar, zonder directe relatie. De combinatie kan leiden tot een verhoogde kwetsbaarheid.
Ervaringsdeskundigen geven aan dat het leven met een visuele beperking meer stress met zich meebrengt, wat de klachten van HVZ kan verergeren. Ook is het moeilijker om een gezonde leefstijl aan te houden wanneer visuele informatie ontbreekt of ontoegankelijk is.
Zelfmanagement
Bij HVZ is regelmatige controle van de bloeddruk en het gewicht noodzakelijk. Als de cliënt een visuele beperking heeft en op leeftijd is, kan het onderhouden hiervan namelijk extra moeilijk zijn. Wanneer een cliënt afhankelijk is van orale medicatie, kan verandering van medicatie voor nieuwe uitdagingen zorgen. Wanneer de vorm van tabletten verandert, is het lastiger om ze op de tast te herkennen. Als de cliënt een tablet laat vallen, is deze moeilijk terug te vinden. Bijsluiters kunnen moeilijk te lezen zijn. Bloedverdunners met wisselende dosering maken zelfregie complex.
Tips
- Overweeg het gebruik van een sprekende bloeddrukmeter en een sprekende weegschaal.
- Waar mogelijk kunnen de meetresultaten bewaard worden in een app die helpt om de metingen te delen en te bespreken met de specialist.
- Zo min mogelijk verandering van medicatie. Bij verandering moet de cliënt hierover geïnformeerd worden. Ondersteun de cliënt waar nodig met het lezen van bijsluiters of het inzetten van vergrotende hulpmiddelen of hulpmiddelen met spraakfunctie.
- Het op gevoel herkenbaar maken van medicijndoosjes - door bijvoorbeeld een elastiekje om het doosje - kan helpen. Daarnaast zorgt het gebruik van een onderlegger in contrasterende kleur ervoor dat medicijnen beter te zien zijn.
- Het gebruik van een medicijnrol zorgt ervoor dat de cliënt niet zelf de medicatie hoeft uit te zoeken. Wanneer de cliënt gebruik maakt van een medicijnrol, kan het helpend zijn een automatische medicijndispenser te gebruiken. Deze zorgt ervoor dat de cliënt op het juiste moment herinnerd wordt om medicijnen in te nemen. Ook wordt het medicijnzakje door de automaat opengemaakt, wat kan voorkomen dat tabletten vallen.
Voeding
Een gezonde leefstijl is essentieel bij het voorkomen en stabiliseren van HVZ. Het lezen van voedingsetiketten en het bereiden van maaltijden is extra moeilijk met een visuele beperking. Hierdoor houden cliënten vast aan recepten en gerechten die zij kennen en is de neiging om te variëren en nieuwe gerechten te proberen beperkt. Ouderen kunnen minder flexibel zijn in het aanpassen van hun eetgewoonten. Ook het inschatten van portiegroottes kan lastig zijn. Doordat het koken moeilijker is, is de kans groter dat de cliënt kiest voor kant-en-klaarmaaltijden, makkelijke maaltijden of bezorgmaaltijden. Deze passen meestal niet binnen het geadviseerde dieet.
Inductiekookplaten zijn populair onder cliënten met een visuele beperking vanwege hun veiligheid en gebruiksgemak. Bij dragers van een pacemaker of ICD bestaat het risico op elektromagnetische verstoring.
Tips
- Laat de cliënt begeleiden door een diëtist, eventueel ondersteund door een ergotherapeut van een van de expertisecentra voor mensen met een visuele beperking om kookvaardigheden aan te leren.
- Maak gebruik van leeshulpmiddelen om etiketten te lezen, zoals een (digitale) handloep of een leeshulpmiddel met spraakfunctie.
- Het gebruik van een sprekende keukenweegschaal kan helpen bij het bereiden van de juiste portiegroottes.
- Een overleg met een cardioloog of pacemakertechnicus bij gebruik van een inductiekookplaat wordt door de hartstichting aanbevolen.
Beweging
HVZ in combinatie met een visuele beperking én hogere leeftijd kan de mogelijkheid tot bewegen/sporten verminderen, terwijl bewegen juist voor deze doelgroep erg belangrijk is. Niet elke reguliere sport is mogelijk voor deze cliënten. Door verminderde balans en conditie en vaker voorkomen van duizeligheid in combinatie met de visuele beperking, is de kans op vallen groter.
Tips
- Vaste wandelroutes zodat er meer aandacht is voor het bewegen in plaats van het vinden van de route.
- Bewegen met een loopmaatje of in groepsverband.
- Personal trainer of fysiotherapeut; al dan niet met ervaring met het begeleiden van cliënten met een visuele beperking.
- Toegankelijke fitnessapparatuur thuis (bijvoorbeeld spraakfunctie of tactiele markeringen).
- Ondersteun de cliënt in het vinden van een passende (aangepaste) sport zoals, zwemmen of tandemfietsen.
- Adviseer aanpassingen in de woning om valgevaar te beperken. Denk aan het weghalen van losliggende kleden en kabels.
- Overweeg begeleiding van een ergotherapeut of fysiotherapeut voor valpreventie en valtraining.
Specifieke gezondheidsrisico's
Naast de genoemde aandachtspunten bestaan er nog enkele gezondheidsrisico's voor deze cliënten.
Conditie benen en voeten
Door onvermogen om voeten visueel te beoordelen in combinatie met verminderde doorbloeding in de benen, bestaat verhoogd risico op het ontstaan van wondjes en complicaties aan de benen.
Tip
Wanneer de cliënt onvoldoende in staat is om de voeten zelf te controleren, kan hulp van de mantelzorg of professionele zorg worden overwogen. Denk aan thuiszorg, podotherapeut of (medisch) pedicure.
Vermoeidheid
Een visuele beperking in combinatie met HVZ kost de cliënt vaak veel energie. Het kijken gaat niet vanzelf en moet veel bewuster gedaan worden. Het compenseren van visusverlies vraagt veel extra inspanning. Dit in combinatie met HVZ kan zorgen voor extra vermoeidheidsklachten.
Tip
Een ergotherapeut kan begeleiden in het vinden van een betere energiebalans. Belangrijk hierin is dat de cliënt zich het volgende realiseert: een activiteit waarbij de visus ingezet wordt, zoals lezen of TV kijken, vraagt veel energie en zorgt niet altijd voor ontspanning.
Psychosociale gevolgen
Door beperkingen in mobiliteit, energie en communicatie kan het moeilijker worden om sociale contacten te onderhouden. Het verlies van zelfstandigheid kan leiden tot gevoelens van machteloosheid en spanningen in de omgang met anderen.
Tip
Ga in gesprek met de cliënt en zijn omgeving over de psychosociale gevolgen. Schakel zo nodig maatschappelijk werk of andere zorgprofessionals in. Ook kan gedacht worden aan lotgenotencontact om ervaringen te delen.
Aanbevelingen
Tot slot hebben we de volgende aanbevelingen:
- Bied toegankelijk informatiemateriaal aan, zoals platte tekst in Word die ook via spraaksoftware voorgelezen kan worden. Een infographic is vaak niet toegankelijk.
- Betrek professionals met kennis over visuele beperkingen van Bartiméus, Visio of de Robert Coppes Stichting.
- Wees u ervan bewust dat alle handelingen voor de cliënt extra tijd kunnen kosten door de visuele beperking.
- Wanneer na het toepassen van de aanbevelingen en met inzet van hulpmiddelen de zelfredzaamheid van de cliënt onvoldoende blijkt te zijn, kan ondersteuning van mantelzorg of professionele zorg noodzakelijk zijn.