Inleiding visuele beperking en psychiatrie

Een op de drie mensen met een visuele beperking zit niet goed in zijn vel. 1) Dit verschilt van angstig of gespannen voelen tot overmatig piekeren, depressief, eenzaam en extreem onzeker zijn. Hiervan heeft 7 procent een angststoornis en 7 procent een depressieve stoornis. 2) Deze percentages zijn hoger dan bij mensen zonder visuele beperking. 3)

Een visuele beperking met daarnaast psychiatrische problematiek komt voor. Andersom kan een psychiatrische stoornis zorgen dat iemand zijn visuele beperking heftiger beleeft en meer moeite heeft om ermee om te gaan. Hoe complexer de psychische of psychiatrische stoornis en de visuele beperking, hoe meer een multidisciplinaire aanpak nodig is.

PTSS
Mensen met een visuele beperking lopen meer risico iets traumatisch mee te maken en een posttraumatische stressstoornis (PTSS) te ontwikkelen dan gemiddeld. 4) Door gebrek aan oriëntatie, afhankelijkheid van anderen en/of overbelasting, raken zij sneller in gevaarlijke situaties en misbruik verzeild en kunnen gebeurtenissen harder aankomen.

Borderline
Mensen met borderline persoonlijkheidsstoornis hebben vaak moeite met relaties. Als zij ook kampen met een visuele beperking, betekent dat extra problemen met het begrijpen van sociale signalen. 

Autisme
Dit geldt ook voor mensen met een autismespectrumstoornis in combinatie met een visuele beperking. Het is voor hen nog ingewikkelder de bedoelingen en emoties van anderen begrijpen. Dat betekent bijvoorbeeld dat het lastiger is om een baan te vinden dan met alleen een visuele beperking of alleen autisme.

Psychosegevoelig
Wie psychosegevoelig is, kan de grip op de werkelijkheid gemakkelijk verliezen. Samen met een visuele beperking kan dit zorgen voor nog meer complicaties. Ook lijkt het erop dat mensen met psychotische stoornissen én een visuele beperking vaker verkeerd begrepen worden. Of omgekeerd: dat zij de buitenwereld als onbegrijpelijk en vreemd ervaren.

Er zijn nog niet veel behandelingen die rekening houden met de combinatie en de verwevenheid van psychische/psychiatrische én visuele beperkingen. Het zou goed zijn als behandelteams met expertise op het terrein van visuele beperkingen nauw leren samenwerken met behandelteams met verstand van en ervaring met psychiatrische problematiek, om een gezamenlijke aanpak te bieden. Van groot belang bij elke behandeling is het opbouwen van vertrouwen, geduld, inlevingsvermogen en het betrekken van ‘belangrijke anderen’. Het is belangrijk om het met de cliënt te hebben over eigenwaarde, zelfbeeld, leefstijl, relaties, zingeving en eenzaamheid.

Wereldwijd hebben naar schatting 2,2 miljard mensen een visuele beperking. 85% van de mensen met een visuele beperking in Nederland is 50 jaar of ouder. De verwachting is dat dit cijfer toeneemt omdat we steeds ouder worden. 5)

Ouderdom kan een rol spelen bij het ontstaan van een visuele én een psychische of psychiatrische stoornis. Zorgverleners hebben vaak te weinig kennis over de gevolgen van de combinatie van deze beperkingen, aangevuld met de somatische problemen die bij het ouder worden horen. 

Dit maakt de zorg voor deze kwetsbare groep ingewikkeld. Het kan voor professionals lastig zijn om rekening te houden met de behoeften van ouderen met visuele, psychiatrische én somatische problemen. Zij kunnen bijvoorbeeld tijdens onderzoek niet altijd gebruik maken van (digitale) invulschema’s. Omdat deze niet toegankelijk zijn en veel ouderen niet digitaal vaardig zijn.

Diagnostiek en behandeling van psychische of psychiatrische problematiek, is een belangrijke taak van de GGZ. Cliënten met een visuele beperking hebben een passende benadering nodig en bijvoorbeeld goed toegankelijke vragenlijsten. Anders is de kans op misverstanden en misinterpretaties groot. Communicatie, oriëntatie en contact verdienen extra aandacht. Maar ook de rol die de visuele beperking speelt of gespeeld heeft in het leven van de cliënt. Als daar niet expliciet naar gevraagd wordt, ontbreekt mogelijk een essentiële factor.

Naar het effect van de combinatie visuele beperking en psychiatrische of psychische problematiek op het dagelijks leven, is nog niet veel onderzoek gedaan. Studies richten zich alleen op de psychiatrie of alleen op de visuele beperking. Onderzoek naar de betekenis van de combinatie en verwevenheid van beide factoren is van groot belang. Met als ‘laaghangend fruit’ onderzoeks- en behandelmaterialen op maat. 

1. Van der Aa, H.P., Comijs, H.C., Penninx, B.W., van Rens, G.H. & van Nispen, R.M. (2015).  Major depressive and anxiety disorders in visually impaired older adults. Investigative Ophthalmology & Visual Science 56(2): 849-54 

2. Volgens de DSM-IV (Brody et al., 2001; Horowitz, Reinhardt & Kennedy, 2005; Van der Aa et al., 2015a). 

3. Beekman, Copeland & Prince, 1999; Bryant, Jackson & Ames, 2008

4. Edine van Munster

5. Feiten en cijfers Oogfonds