Ouderen en diabetes

Uit gesprekken met ervaringsdeskundigen en literatuuronderzoek blijkt dat de combinatie van diabetes mellitus (DM) met een visuele beperking een grote uitdaging vormt voor cliënten en zorgverleners. De visuele beperking kan een gevolg zijn van DM. Beide aandoeningen kunnen ook los van elkaar zijn ontstaan.

DM is een aandoening waarbij regelmatige controle van de bloedsuikerwaarde noodzakelijk is. Afhankelijk van het type diabetes kan ook het spuiten van insuline nodig zijn. Wanneer de cliënt deze vaardigheden kan aanleren, vergroot dit de zelfredzaamheid. Als de cliënt een visuele beperking heeft en op leeftijd is, kan dit extra moeilijk zijn. 

Bloedsuikercontrole

Uitdaging
Cliënten kunnen moeite hebben met het aflezen van de glucosemeter, het gebruiken van de teststrips, het controleren van de vingertoppen voor het prikken en het opvangen van de bloeddruppel op de teststrip. De cliënt is zich minder bewust van visuele symptomen van te hoge of lage bloedsuikerwaarde. Door de visuele beperking kunnen symptomen als wazig zien of dubbelzien niet worden opgemerkt. Schommelende glucosewaarden kunnen ook een toename van visuele klachten veroorzaken.

Tips
Als het aflezen van de glucosemeter niet lukt, kun je kiezen voor een meter die de resultaten hardop voorleest. Wanneer het prikken van de bloedsuiker niet mogelijk, is kan een glucosesensor een oplossing bieden. 

Gebruik medicatie

Uitdaging
Wanneer een cliënt afhankelijk is van orale medicatie, kan verandering van medicatie voor nieuwe uitdagingen zorgen. Als tabletten van vorm veranderen, zijn deze lastiger te herkennen door te voelen. Bijsluiters kunnen moeilijk te lezen zijn. Als de cliënt een tablet laat vallen, is deze moeilijk terug te vinden.

Tips

• Zo min mogelijk verandering van medicatie. Bij verandering moet de cliënt hierover geïnformeerd worden. Ondersteun de cliënt waar nodig met het lezen van bijsluiters of het inzetten van vergrotende hulpmiddelen of hulpmiddelen met spraakfunctie. 
• Het op gevoel herkenbaar maken van medicijndoosjes - door bijvoorbeeld een elastiekje om het doosje - kan helpen. Het gebruik van een onderlegger in contrasterende kleur zorgt ervoor dat medicijnen beter te zien zijn. Het gebruik van een medicijnrol zorgt ervoor dat de cliënt niet zelf de medicatie hoeft uit te zoeken.

Gebruik insulinepen

Uitdagingen
Een cliënt met een visuele beperking kan niet of lastig zien hoe ver de insulinepen is opgedraaid. Bij goed gehoor kan hij het aantal tikken tellen. Bij ouderen komt een auditieve beperking vaker voor. Het is lastig of niet mogelijk om te zien hoeveel insuline nog in de pen aanwezig is. Het controleren van de prikplaats kan deels op gevoel. Voor visuele inspectie kan extra controle van mantelzorg of professionele zorg nodig zijn.

Tip
Kies samen met de cliënt voor een insulinepen waarbij de tikken goed hoorbaar zijn, dit verschilt per type pen. Onderzoek bij gebruik van verschillende typen insuline met de cliënt hoe deze uit elkaar te houden zijn.

Gebruik insulinepomp

Uitdaging
Wanneer de cliënt de insulinepomp niet kan zien, kan hij deze niet aansluiten of storingen hierin oplossen.

Tip
Hulp van een mantelzorger of professionele zorg is nodig om de pomp aan te sluiten en storingen op te lossen.

Hypo

Uitdaging
In geval van een hypo is het voor de cliënt met een visuele beperking extra moeilijk om de juiste hulpmiddelen te vinden.

Tip
Leer cliënt aan om hypokit altijd compleet, op een vaste en makkelijk toegankelijke plek klaar te hebben staan, zodat hij niet hoeft te zoeken.

Voeding is van grote invloed op de regulering van glucosewaarden. Een cliënt met DM en een visuele beperking kan hierin de volgende uitdagingen ervaren:

Uitdaging
Het lezen van voedingsetiketten en het bereiden van maaltijden is extra moeilijk met een visuele beperking. Hierdoor houden cliënten vast aan recepten en gerechten die zij kennen en is de neiging om te variëren en nieuwe gerechten te proberen beperkt. Ouderen kunnen minder flexibel zijn in het aanpassen van hun eetgewoonten. Ook het schatten van portiegroottes kan lastig zijn. Doordat het koken moeilijker is, is de kans groter dat de cliënt kiest voor kant en klare maaltijden, makkelijke maaltijden of bezorgmaaltijden. Deze passen meestal niet binnen het geadviseerde dieet.

Tips

• Laat de cliënt begeleiden door een diëtist, eventueel ondersteund door een ergotherapeut van een van de expertisecentra voor mensen met een visuele beperking om kookvaardigheden aan te leren. 
• Maak gebruik van leeshulpmiddelen om etiketten te lezen, zoals een (elektronische) handloep of een leeshulpmiddel met spraakfunctie.

Door DM in combinatie met een visuele beperking en hogere leeftijd kan de mogelijkheid tot bewegen/sporten verminderd zijn. Niet elke reguliere sport is door deze cliënten uit te voeren.

Sport

Uitdaging
De combinatie van DM, visuele beperking en leeftijd kan leiden tot minder bewegen en verminderde mobiliteit.

Tip
Ondersteun de cliënt in het vinden van een passende (aangepaste) sport zoals goalbal, (hard)lopen met buddy, zwemmen of tandemfietsen.

Valgevaar

Uitdaging
Door verminderd gevoel in voeten en de visuele beperking, is het risico op valincidenten groter.

Tips

• Adviseer aanpassingen in de woning om valgevaar te beperken. Denk aan het weghalen van losliggende kleden en kabels.
• Overweeg begeleiding van een ergotherapeut of fysiotherapeut voor valpreventie en valtraining.

Mobiliteit

Uitdaging
Veel cliënten hebben een beperkte zelfredzaamheid in mobiliteit.

Tip
De inzet van een hulphond. NB: voorheen was het mogelijk een hulphond te krijgen met dubbele taak: ondersteuning in het kader van mobiliteit vanwege de visuele beperking én het signaleren van veranderingen in bloedsuikerwaarde. Tegenwoordig mag een hulphond slechts 1 taak hebben en dient de cliënt hierin een keuze te maken. Een diabetes signaalhond wordt niet vergoed vanuit de zorgverzekering, een blindengeleidehond wel.

Naast genoemde aandachtspunten bestaan er nog enkele gezondheidsrisico's voor deze cliënten.

Conditie voeten

Uitdaging
Door de moeilijkheid om voeten visueel te beoordelen in combinatie met verminderd gevoel in de voeten, bestaat vergroot risico op het ontstaan van wondjes en complicaties aan de voeten.

Tip
Wanneer de cliënt onvoldoende in staat is om de voeten zelf te controleren, kan hulp van de mantelzorg of professionele zorg worden overwogen. Denk aan een podotherapeut of (medisch) pedicure.

Vermoeidheid

Uitdaging
Een oogaandoening en DM kosten de cliënt vaak veel energie. Het kijken gaat niet vanzelf en moet veel bewuster gedaan worden. Het compenseren van visusverlies vraagt veel extra inspanning. Dit in combinatie met schommelende glucosewaarden kan zorgen voor extra vermoeidheidsklachten.

Tip
Een ergotherapeut kan begeleiden in het vinden van een betere energiebalans. Belangrijk hierin is dat de cliënt zich het volgende realiseert: een activiteit waarbij de visus ingezet wordt, zoals lezen of TV kijken, vraagt veel energie en zorgt niet altijd voor ontspanning.

Cliënten met een visuele beperking en DM kunnen op psychosociaal vlak tegen uitdagingen aanlopen. Bij veel ouderen wordt de sociale kring kleiner.

Uitdaging
Door beperkingen in mobiliteit, energie en communicatie kan het moeilijker worden om sociale contacten te onderhouden. De cliënt voelt zich onzeker over het beheren van zijn diabetes in sociale situaties. Verlies van autonomie kan gevoelens van machteloosheid veroorzaken en kan zorgen voor spanningen binnen relaties.

Tip
Ga in gesprek met de cliënt en zijn omgeving over de psychosociale gevolgen. Schakel als het nodig lijkt, maatschappelijk werk of andere zorgprofessionals in om hierin te begeleiden. Laat de cliënt in contact komen met lotgenoten om ervaringen te delen als hij daarvoor open staat.

Door blijvende technologische ontwikkelingen komen steeds nieuwe hulpmiddelen beschikbaar voor de ondersteuning van DM en een visuele beperking. Hier volgen er enkele.

Applicaties
De Seeing AI app die teksten omzet in spraak. Onder meer op het kennisportaal van Visio is hierover informatie te vinden.  

Glucosesensor
Een glucosesensor maakt bloedsuikercontrole met een vingerprik overbodig. Er bestaan mogelijkheden om de glucosesensor te koppelen aan de mobiele telefoon die alarm kan geven bij ontregelde bloedsuiker. De bloedsuikerwaarde is via de app op te vragen in gesproken vorm. Deze koppeling kan ook gemaakt worden met meerdere telefoons, bijvoorbeeld van een mantelzorger.

Let op
Sensoren kunnen nog niet aan elk type telefoon gekoppeld worden. Bekijk samen met de cliënt wat voor hem een passende oplossing is, zo nodig met ondersteuning van een professional van een van de expertisecentra voor mensen met een visuele beperking.

Automatische medicijndispenser
Wanneer de cliënt gebruik maakt van een medicijnrol, kan het helpend zijn een automatische medicijndispenser te gebruiken. Deze zorgt ervoor dat de cliënt op het juiste moment herinnerd wordt medicijnen in te nemen. Ook wordt het medicijnzakje door de automaat opengemaakt, wat kan voorkomen dat tabletten vallen.