Ouderen en longaandoeningen
Dit artikel geeft medisch professionals meer inzicht in de uitdagingen waarmee ouderen met een visuele beperking en een longaandoening te maken kunnen krijgen. Ook bevat het aanbevelingen om de cliënt hierin te begeleiden. Hoewel dit artikel gericht is op de doelgroep ouderen, zijn de tips breder toepasbaar. Uit gesprekken met ervaringsdeskundigen en zorgverleners blijkt dat de combinatie van een longaandoening met een visuele beperking een grote uitdaging vormt voor beide partijen.
Zelfmanagement van longaandoeningen
Zelfzorg bij een longaandoening vraagt vaak nauwkeurige handelingen en visuele controle. Dit is extra lastig met een visuele beperking. Denk aan het gebruik van inhalators, saturatiemeter en zuurstofapparatuur. Ook de woonomgeving moet schoon en stofvrij zijn, wat extra inspanning vraagt.
Medicatie
Uitdaging
Voor mensen die naast een longaandoening een visuele beperking hebben, begint de uitdaging bij het medicatiegebruik. Het lezen van etiketten en bijsluiters is ingewikkeld of onmogelijk, waardoor het onderscheiden van verschillende tabletten en inhalators lastig kan zijn. Het gebruik van een inhalator of vernevelapparaat vraagt om visuele handelingen, zoals het aflezen van de dosisteller, het beoordelen of het apparaat schoon is en het correct klaarmaken van een verneveling.
Tips
- Zo min mogelijk verandering van medicatie. Informeer de cliënt bij verandering. Ondersteun de cliënt waar nodig met het lezen van bijsluiters of het inzetten van vergrotende hulpmiddelen of hulpmiddelen met spraakfunctie hierbij.
- Adviseer tactiele markeringen of contrastlabels op tabletten en inhalators.
- Het gebruik van een medicijnrol zorgt ervoor dat de cliënt niet zelf de medicatie hoeft uit te zoeken. Als de cliënt een tablet laat vallen is deze moeilijk terug te vinden. Door de medicatie boven een klein dienblad open te maken, verklein je de kans dat tabletten kwijtraken.
- Wanneer de cliënt een medicijnrol gebruikt, kan een automatische medicijndispenser ondersteuning bieden. Deze herinnert de cliënt op het juiste moment aan het innemen van de medicijnen en opent het medicijnzakje automatisch.
- Leer de cliënt aan om op het gehoor te bepalen wanneer de verneveling leeg is.
Saturatie
Uitdaging
Het gebruik van een saturatiemeter lijkt eenvoudig, maar vraagt om het kunnen aflezen van de waarde. Voor iemand met een visuele beperking kan het moeilijk zijn om zelfstandig de saturatiewaarden af te lezen, te interpreteren en daar op tijd naar te handelen.
Tips
- Overweeg het inzetten van een saturatiemeter met grotere cijfers en goed contrast.
- Overweeg een saturatiemeter die gekoppeld kan worden aan een app op de smartphone, zodat uitslagen opgeslagen en besproken kunnen worden tijdens het consult.
- Bepaal samen met de cliënt en mantelzorger de kritische waarden waarop actie nodig is. Kies een saturatiemeter die melding maakt boven of onder deze waarden. Er zijn saturatiemeters beschikbaar die visueel (knipperend) en akoestisch (pieptoon) alarmeren bij afwijkende waarden.
- Bespreek hoe de interpretatie van de waarden geborgd kan worden, bijvoorbeeld door regelmatige monitoring door de thuiszorg.
Zuurstof
Uitdaging
Bij het gebruik van zuurstof zijn verschillende visuele handelingen nodig: kunnen zien hoeveel zuurstof wordt toegediend, de resterende hoeveelheid in de tank beoordelen en op het juiste moment overschakelen tussen een zuurstoftank en een concentrator in huis. Voor iemand met een visuele beperking zijn dit extra belemmeringen die de zelfstandigheid kunnen beperken.
Tips
- Overleg met de leverancier welke apparatuur het meest geschikt is voor mensen met een visuele beperking (bijvoorbeeld hoorbare signalen, grote displays).
- Begeleid cliënten en mantelzorgers bij het aanleren van vaste handelingen: het instellen van zuurstof, het controleren van de voorraad en het correct overschakelen naar een ander apparaat indien nodig.
Ziekenhuisopname
Uitdaging
Wanneer longproblemen verslechteren of er sprake is van acute benauwdheid kan een ziekenhuisopname noodzakelijk zijn. Voor ouderen met een visuele beperking is dit extra ingrijpend. Zij missen de vertrouwde omgeving waarbij rekening is gehouden met de visuele beperking. De looproutes in het ziekenhuis zijn niet bekend, spullen liggen op een andere plaats, medicatie en maaltijden worden op een andere manier aangeboden. Lopen met een zuurstoftank of infuus in combinatie met de visuele beperking vormt een extra uitdaging. Deze uitdagingen bestaan ook tijdens een opname voor longrevalidatie. Zeker wanneer hierbij van de cliënt verwacht wordt dat hij zich door het gebouw verplaatst om zelfstandig naar verschillende therapieën te gaan.
Tips
- Geef waar mogelijk mantelzorg meer mogelijkheden om bij de cliënt te zijn tijdens opname.
- Bied extra ondersteuning bij het innemen van medicatie, maaltijden en de dagelijkse verzorging.
- Benoem waar benodigdheden voor de cliënt worden weg gelegd zodat deze terug te vinden zijn.
- Bied medicatie aan in een gekleurd bekertje in plaats van transparant.
- Een cliënt met een visuele beperking kan eerder geneigd zijn om in bed te blijven terwijl mobiliseren juist belangrijk is bij longproblemen. Motiveer de cliënt tot beweging en bied waar nodig hulp.
Luchtkwaliteit
Uitdaging
De leefomgeving speelt een grote rol voor cliënten met een longaandoening. Voor iemand met een visuele beperking is het lastiger om in te schatten wanneer de luchtkwaliteit slecht is, bijvoorbeeld in drukke of kleine ruimtes, of op plekken waar gerookt wordt. Ook zaken als stof, rook, allergenen en huisdieren worden vaak niet of pas laat herkend. Dit kan leiden tot een leefomgeving die ongemerkt belastend is voor de longen.
Tips
- Zet een luchtkwaliteitsmeter in die alarm geeft met geluid of via een app bij ongezonde luchtkwaliteit.
- Adviseer de cliënt om vaste schoonmaakroutines aan te houden.
- Overweeg luchtfilters of luchtreinigers in huis.
Voeding
Uitdagingen
Gezonde voeding is essentieel voor cliënten met een longaandoening, benauwdheid kost veel energie. Ongewenst gewichtsverlies en verminderde eetlust komen veel voor bij cliënten met een longaandoening. Voldoende en gezond eten is door vermoeidheid en slecht zicht moeilijk vol te houden. Etiketten lezen, koken en boodschappen doen vragen veel energie en visuele inspanning.
Tips
- Laat de cliënt begeleiden door een diëtist, eventueel ondersteund door een ergotherapeut van een van de expertisecentra voor mensen met een visuele beperking om kookvaardigheden aan te leren.
- Maak gebruik van leeshulpmiddelen om etiketten te lezen, zoals een (elektronische) handloep of een leeshulpmiddel met spraakfunctie, eventueel eerst met een proefperiode.
Beweging en mobiliteit
Uitdagingen
Door een longaandoening in combinatie met een visuele beperking en hogere leeftijd kan de mogelijkheid tot bewegen en sporten binnen- én buitenshuis verminderd zijn. Niet elke reguliere sport is door deze cliënten uit te voeren. Wat vroeger vanzelf ging; even naar buiten, een boodschap doen of een wandeling maken, kan nu gepaard gaan met onzekerheid, angst om te vallen of te weinig energie. In huis ontstaan extra risico’s door transparante zuurstofslangen of andere hulpmiddelen die slecht zichtbaar zijn. Tijdens (long)revalidatie en conditieopbouw kan de cliënt door de visuele beperking moeite hebben met het instellen en bedienen van fitnessapparaten. Tijdens een training of wandeling heeft de cliënt eerder behoefte aan een rustmoment.
Tips
- Ondersteun de cliënt in het vinden van passende (aangepaste) bewegingsactiviteiten zoals zittende bewegingsoefeningen, lopen met een buddy, zwemmen of tandemfietsen.
- Maak zuurstofslangen beter zichtbaar door bijvoorbeeld gekleurde stickers op de slang of kies voor zuurstofslangen in een contrasterende kleur.
- Adviseer aanpassingen in huis om valgevaar te beperken. Denk aan het weghalen van losliggende kleden. Overweeg begeleiding van een ergotherapeut of fysiotherapeut voor valpreventie en valtraining. Meer weten over valpreventie bij ouderen met een visuele beperking? Lees dit artikel voor waardevolle tips.
- Bied extra hulp bij het instellen van fitnessapparaten tijdens revalidatie. Zet deze ook weer uit of stel een eindtijd in om te voorkomen dat de cliënt te lang blijft doorlopen of fietsen.
- Bepaal samen met de cliënt of revalidatie in een groep haalbaar is of dat individuele training noodzakelijk is. Tijdens individuele training kan het groepsproces en lotgenotencontact gemist worden.
Vermoeidheid
Uitdagingen
Zowel een oogaandoening als een longaandoening kosten de cliënt erg veel energie. Het kijken gaat niet vanzelf en moet veel bewuster gedaan worden. Het compenseren van visusverlies vraagt veel extra inspanning. Daarnaast moeten de longen harder werken, wat energie wegneemt voor andere activiteiten.
Tip
Een ergotherapeut kan begeleiden in het vinden van een betere energiebalans. Belangrijk hierin is dat de cliënt zich het volgende realiseert: een activiteit waarbij de visus ingezet wordt, zoals lezen of TV kijken, vraagt veel energie en zorgt niet altijd voor ontspanning.
Psychosociaal
Uitdagingen
Door beperkingen in mobiliteit, energie en non-verbale communicatie wordt het moeilijker om sociale contacten te onderhouden. Bij veel ouderen wordt de sociale kring kleiner. De cliënt voelt zich onzeker over het beheren van zijn longproblemen in sociale situaties. Verlies van autonomie kan gevoelens van machteloosheid veroorzaken. Afhankelijkheid van een partner of van anderen kan zorgen voor spanningen binnen een relatie.
Tips
- Ga in gesprek met de cliënt en zijn omgeving over de psychosociale gevolgen. Bekijk welke mogelijkheden de cliënt heeft en wat de levenskwaliteit kan vergroten. Schakel maatschappelijk werk of andere zorgprofessionals in om hierin te begeleiden.
- Peil of de cliënt in contact wil komen met lotgenoten om ervaringen te delen of om eenzaamheid te voorkomen.
Algemene aanbevelingen
Tot slot hebben we de volgende algemene aanbevelingen:
- Plan extra tijd voor een consult en het aanleren van vaardigheden, het voelen en proberen van materialen. Betrek zo nodig de mantelzorg hierbij.
- Zorg voor zo min mogelijk wisseling van hulpverleners.
- Betrek professionals met kennis over visuele beperking van Bartiméus, Robert Coppes of Visio.
- Bied toegankelijk informatiemateriaal aan, zoals zogenoemde platte tekst in Word die ook via spraaksoftware voorgelezen kan worden. Een infograpic of pdf is vaak niet toegankelijk.
- Zoek samen met de cliënt naar hulpmiddelen die te hanteren zijn met de visuele beperking. Om tot een passende oplossing te komen, kan het noodzakelijk zijn om meerdere mogelijkheden met de cliënt te proberen.
- Alle handelingen kunnen voor de cliënt extra tijd kosten door de visuele beperking. Houd hier rekening mee.
- Wanneer na het toepassen van de aanbevelingen en met inzet van hulpmiddelen de zelfredzaamheid van de cliënt onvoldoende blijkt te zijn, kan ondersteuning van mantelzorg of professionele zorg noodzakelijk zijn.
- Werk multidisciplinair om complicaties vroegtijdig te signaleren en behandelen.
- Evalueer regelmatig de mate van zelfredzaamheid en belasting van mantelzorgers.