NAH - Hemianopsie

Hemianopsie is samengesteld uit twee woorden: ‘hemi’ en ‘anopsie’. Hemi betekent ‘half’ en anopsie betekent ‘niet zien’. Bij mensen met hemianopsie valt de helft van hun gezichtsveld uit. Dat is het gevolg van hun hersenbeschadiging. Het komt dus niet omdat er iets mis is met hun ogen; mensen met hemianopsie zien gewoon diepte en kleuren en hun zicht is scherp.

Mensen met hemianopsie zien dingen aan de kant van de hemianopsie niet aankomen. Ze botsen bijvoorbeeld sneller tegen een keukendeurtje, zien hun sleutels niet liggen op de tafel of ze schrikken van een voorbijganger die ‘plotseling’ opduikt. Ook lezen kan lastiger zijn. 

Een hemianopsie wordt veroorzaakt door hersenletsel. Het ontstaat vaak na een beroerte (CVA), maar kan ook het gevolg zijn van een hersentumor of een ongeval. Bij een beroerte kan het hersenletsel tot ongeveer een half jaar na het trauma spontaan minder worden. Na dat halfjaar is de hemianopsie meestal blijvend. 

Mensen met hemianopsie kunnen baat hebben bij trainingen om de gevolgen te verminderen. Afhankelijk van de oorzaak, aard en ernst van de hersenbeschadiging is er keuze uit de volgende trainingen: 

1. Restitutietraining - deze training is gericht op herstel van het gezichtsveld
2. Substitutietraining - deze training is gericht op het gebruik van een hulpmiddel
3. Compensatietraining - deze training richt zich op het omgaan met hemianopsie

Restitutietraining bij hemianopsie

Restitutietraining is gericht op het verbeteren van het gezichtsveld. Dat gebeurt door het intensief aanbieden van visuele prikkels. De trainingen duren doorgaans acht weken, waarbij de cliënt vijf dagen in de week een uur moet oefenen.

Substitutietraining bij hemianopsie

Bij substitutietraining maken trainers gebruik van een bril met prismaglazen. Deze glazen verplaatsen het binnenkomende beeld een stukje naar de zijde die de cliënt met hemianopsie wel goed waarneemt. Hierdoor kan de cliënt bij recht vooruitkijken tóch een paar graden meer zien van de zijde met de hemianopsie.

Het nadeel is dat dit desoriëntatie geeft bij het verplaatsen. Daarom worden prismabrillen bijna nooit voorgeschreven in Nederland.

Compensatietraining bij hemianopsie

Tijdens compensatietraining krijgen mensen met hemianopsie meer inzicht in de invloed van hun hemianopsie op verschillende dagelijkse situaties. Ze leren wat ze kunnen doen om toch alles waar te nemen. 

Zo leren de cliënten bijvoorbeeld:

• welke informatie ze niet krijgen als ze hun ogen onvoldoende of juist te ver bewegen
• welke oogbeweging ze kunnen maken om de hemianopsie te compenseren
• hoe snel ze daarbij hun ogen het best kunnen bewegen

Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat compensatietrainingen adequaat zijn voor het verbeteren van dagelijkse handelingen als lezen, overzicht verkrijgen en deelname aan het verkeer. Cliënten hebben hierdoor in het dagelijks leven minder last van de hemianopsie. Daarom bieden landelijke expertisecentra deze trainingsvorm aan.

Soorten compensatietraining

Voor de verschillende behoeftes bestaan verschillende trainingen. Expertisecentra bieden daarom verschillende compensatietrainingen aan. De populaire trainingen zijn:

1. Compensatietraining voor mobiliteit (verplaatsen in het verkeer)
2. Compensatietraining voor lezen

Compensatietraining voor mobiliteit

Voor mensen met hemianopsie die (beter) willen leren lopen, fietsen of zelfs autorijden bestaan compensatietrainingen voor mobiliteit. Deze trainingen duren gemiddeld tien tot vijftien weken. In die periode oefenen cliënten de meest adequate manier om hun ogen te bewegen achter een scherm of tijdens het lopen of fietsen. Daarbij bouwt de moeilijkheidsgraad langzaam op: eerst lopen cliënten binnen, daarna buiten. Ten slotte gaan de cliënten die dat willen en kunnen, ook fietsen. 

Voor sommige cliënten is het zelfs mogelijk om weer te leren autorijden. Expertisecentra doen dit niet zelf, voor het praktijkgedeelte verwijzen ze naar een gespecialiseerde autorijschool. Er zijn wel een paar voorwaarden:

• De cliënt moet voldoende oogbewegingen maken om de uitval te compenseren
• Er mag geen sprake zijn van een andere stoornis die autorijden kan belemmeren
• Cliënten moeten voor ze gaan rijden een gezondheidsverklaring indienen bij het CBR, die beslist of autorijden mogelijk is. 

Wil je meer weten over compensatietraining tijdens lopen, fietsen of autorijden? Bekijk dan de video onderaan dit artikel. Hierin wordt duidelijk wat hemianopsie is, wat de interventie kijktraining InZicht Hemianopsie training inhoudt en wat iemand met hemianopsie eraan heeft.

Compensatietraining voor lezen

Voor cliënten die problemen hebben met lezen, bieden expertisecentra speciale leestrainingen. De trainingen starten met inventariseren van de problemen tijdens het lezen. Daarna kijken de trainers of er hulpmiddelen zijn die het lezen vergemakkelijken. Denk bijvoorbeeld aan de juiste verlichting, gebruik van een liniaal of het afdekken van een deel van de tekst.

Daarnaast zijn er trainingen die ervoor zorgen dat lezen minder vermoeiend is:

1. Vistra leestraining
2. Rotated reading (bekijk onze interventie Rotated Reading Training)

In deze trainingen leren cliënten hoe ze minder fouten maken bij het lezen. Hierdoor verhogen ze hun leestempo en houden ze lezen langer vol.

Bij de Vistra leestraining leren cliënten hoe ze hun oogbewegingen bij het lezen kunnen aanpassen aan hun gezichtsvelduitval. Dit helpt ze met doorlezen en het zorgt ervoor dat ze geen woorden meer overslaan. Door te oefenen met woorden, zinnen en teksten raken de cliënten geleidelijk aan vertrouwd met de nieuwe manier van kijken. De Vistra training beslaat gemiddeld tien sessies.

Andere trainingen

Veel mensen met hemianopsie hebben last van vermoeidheid. Dat komt omdat kijken en verrichten van dagelijkse handelingen veel energie kunnen kosten. Voor deze klachten kan een ergotherapeut uitkomst bieden. De therapeut gaat samen met de cliënt op zoek naar een goede balans tussen inspanning en ontspanning. 

Ook ervaren veel mensen dat hun lichtbehoefte na de hemianopsie veranderd is. Vaak hebben cliënten behoefte aan meer licht terwijl ze tegelijkertijd vaak ook sneller last hebben van licht. In expertisecentra kunnen cliënten op maat advies krijgen over de beste verlichting.

Gebruik van telefoon, tablet of computer kan voor mensen met hemianopsie ook lastig zijn. ICT-coaches of behandelaars voor digitale ondersteuning in expertisecentra kunnen cliënten helpen om hun telefoon, tablet of computer weer zo goed mogelijk te bedienen. 

Tenslotte kan hemianopsie ook problemen op het werk geven. Re-integratie of arbeidsconsulenten bij de expertisecentra kunnen passende adviezen geven in de werksituatie.

Is compensatietraining voor iedereen met hemianopsie geschikt?

Bij schade aan de hersenen is er vaak meer aan de hand dan alleen hemianopsie. Zo kunnen problemen opspelen als vermoeidheid, concentratieproblemen, geheugenverlies en problemen om meerdere dingen tegelijkertijd te doen. Ook kunnen problemen bij het verdelen van de aandacht over de ruimte (zoals bijvoorbeeld bij visueel neglect) invloed hebben op het zicht. 

Om te beoordelen of compensatietraining geschikt is, bekijken de expertisecentra: 

• of er problemen zijn met de ogen (dit onderzoeken deskundigen met een visueel functieonderzoek)
• of er problemen zijn in het verwerken van visuele gegevens in de hersenen (dit gebeurt met een neuropsychologische screening)
• tegen welke praktische problemen iemand aanloopt, hoe je er nu mee omgaat, wat iemand wil leren en of dit haalbaar is (dit onderzoeken experts in de vorm van een ergotherapeutisch onderzoek)