NAH - Visuele problemen bij dementie

Visuele beperkingen komen vaak voor bij mensen met dementie. Omdat de dementie zelf op de voorgrond staat en al zoveel impact heeft, kan het zijn dat er minder aandacht is voor visuele beperkingen. De gevolgen van het slechter zien worden bijvoorbeeld toegeschreven aan geheugenproblemen.

Afhankelijk van de plaats van de beschadiging in de hersenen kunnen zich allerlei stoornissen voordoen die van invloed zijn op het zien. Visuele klachten die kunnen ontstaan, zijn bijvoorbeeld:

• Wazig zien, ondanks goede brilcorrectie
• Problemen met dieptezien
• Dubbelzien
• Lichthinder
• Gezichtsvelduitval
• Geen kleuren meer zien
• Problemen bij het herkennen van mensen, voorwerpen en activiteiten (agnosie)

Er zijn verschillende vormen van dementie die eerder of later in het proces invloed hebben op visuele waarneming, bijvoorbeeld:

• Posterieure Corticale Atrofie (PCA) als uiting van de ziekte van Alzheimer
• Dementie met Lewy Body

Hieronder vind je een aantal algemene tips om de onafhankelijkheid en veiligheid in het huis van iemand met dementie en een visuele waarnemingsstoornis te vergroten.

• Schrijf en type in HOOFDLETTERS
• Werk met contrasterende kleuren; wil je bijvoorbeeld een deurpost, vertrek, deurknop of de startknop op de magnetron markeren? Gebruik dan gekleurde tape, sticker of markeerpasta.
• Hanteer vaste plekken voor spullen. Bijvoorbeeld sleutels in sleutelbakje, agenda naast telefoon, tafeldekken op dezelfde manier en voedingsmiddelen opbergen op dezelfde plek.
• Voorkom dat rommel of ongebruikte spullen op plekken liggen waar ze niet horen.
• Gebruik bij het lezen van gedrukte teksten een liniaal of afdekvel, eventueel met een vergrootglas.
• We raden autorijden, het bedienen van machines of alleen wandelen in gebieden met veel verkeer af.
• Als lezen niet meer lukt, kunnen luisterboeken prettig zijn. Er zijn verschillende opties in de commerciële sector. Voor mensen met een leesbeperking is er de Bibliotheekservice Passend Lezen.

Versimpel de omgeving

Het vereenvoudigen van de omgeving is vooral belangrijk in ruimtes waar veel gelopen wordt.

• Haal rommel en objecten die niet gebruikt worden weg en houd looplijnen vrij; voorkom bijvoorbeeld snoeren in een loopgebied.
• Verwijder onveilige meubelstukken zoals lage tafeltjes, kleden of matten.
• Plak stickers op grote ramen of deuren zodat  cliënten er niet tegenaan lopen.

Verlichting 

Goede verlichting helpt ook bij het waarnemen van de ruimte en objecten die erin staan. 

• Breng gepast licht aan: gebruik nachtlampen of breng lichtpunten aan.
• Doe lampen aan voordat het gaat schemeren. Gebruik eventueel lampen met sensor.
• Zorg voor goede verlichting boven het aanrecht.

Keuken

• Breng een goed georganiseerde structuur aan in de keuken. Je cliënt met dementie en een visuele beperking kan zo zelfstandig spullen vinden en meehelpen bij het bereiden van maaltijden:
  • Gebruik voor veelgebruikte voedingswaren een vaste plek in de koelkast.
  • Leg veelgebruikte materialen elke dag op dezelfde plek op een contrasterende plaat of blad.
• Hou het aanrecht zo leeg mogelijk en verwijder rommel.
• Markeer veelgebruikte instellingen op de oven of andere apparaten met een stip of contrasterende marker (bijvoorbeeld 220 graden bij de oven of ‘normaal programma’ bij de vaatwasser).
• Overweeg apparaten die zichzelf automatisch uitschakelen (zoals een waterkoker in plaats van een fluitketel).
• Gebruik een duidelijke maatbeker en timers met grote knoppen en een display.
• Herlabel potten en blikken: schrijf met een zwarte pen op een wit vel (of sticker) duidelijk wat erin zit.

Eten

• Gebruik borden die één kleur hebben (geen patronen of versierde randen) en denk na over de kleur die je kiest. Kies bij lichtgekleurd eten een donker bord en bij donkergekleurd eten een bord met een lichte kleur.
• Gebruik een effen tafelkleed, een donkere placemat en lichte borden (of precies andersom).
• Gebruik verbale instructies als herinnering waar de spullen staan. Zeg bijvoorbeeld: “Je glas staat aan je rechterkant” of “Het zout en peper staan links van je.”

Slaapkamer

• Gebruik gekleurde lakens, hoeslakens, kussenslopen, enzovoort. Het is het beste als alle onderdelen een andere, contrasterende kleur hebben. Zo kan je cliënt met dementie en visuele waarnemingsproblemen het bed goed vinden en de onderdelen goed van elkaar onderscheiden.
• Leg een helder gekleurde, contrasterende mat op het nachtkastje, zodat de spullen die erop staan goed opvallen.

Kleding

• Voorzie laden en schappen van labels met duidelijke woorden of afbeeldingen.
• Herorganiseer en versimpel de manier waarop kleding is opgeborgen; leg bijvoorbeeld alle T-shirts bij elkaar in een la en leg ze naast elkaar in plaats van achter elkaar.
• Berg kleding die niet geschikt is voor het seizoen tijdelijk elders op en gooi kleding die niet meer gebruikt wordt weg.
• Leg kleding die de volgende dag gedragen gaat worden alvast klaar.
• Minimaliseer het gebruik van knopen en ritsen en vervang ze door (kleding met) elastische tailles. Kies ook voor truien in plaats van overhemden.

Badkamer

• Gebruik een antislip badmat die qua kleur contrasteert met de vloer.
• Installeer contrasterende handgrepen in de douche of badkuip en plaats tactiele strips op bestaande handgrepen, zodat ze anders aanvoelen dan bijvoorbeeld de badrand.
• Als je cliënt moeite heeft om de wc-pot te vinden, kan een contrasterende wc-bril uitkomst bieden. Geef ook de doorspoelknop van de wc een contrasterende felle kleur, bijvoorbeeld met tape. Rood werkt vaak het best.
• Gebruik tandpasta met een andere kleur dan de tandenborstel.
• Plaats veelgebruikte voorwerpen (zoals tandpasta, tandenborstel) in een ondiep bakje of leg ze op een ondergrond met een contrasterende kleur. 
• Dek spiegels af als dat nodig is; soms zien mensen met visuele problemen niet wat het echte voorwerp is en wat de spiegel is.

Medicatie

• Toezicht bij medicatiegebruik raden we doorgaans aan. 
• Informeer hoe de medicatieroutine vereenvoudigd kan worden. Bijvoorbeeld met voorverpakte doseringen of apparaten met automatische uitgifte die alarm slaan als de medicatie niet wordt ingenomen (medicijn dispenser).

Trap

• Zorg voor geschikte verlichting boven de trap en voor schakelaars boven en onderaan de trap.
• Installeer trapleuningen aan ten minste één zijde van de trap, en verleng deze zonodig aan de onder- en bovenkant.
• Tel eventueel de treden van trappen die je cliënt regelmatig gebruikt, zodat hij of zij weet wanneer de boven- of onderkant is bereikt. Voorzie de onder- en bovenkant van de trap van contrasterende gekleurde tape, verf of een tactiele strip. Geef de rand van elke trede eventueel een contrasterende kleur.

Communicatie

• Schrijf berichten met een zwarte stift op een groot whiteboard.
• Zorg voor een telefoon met grote toetsen en cijfers in een contrasterende kleur.
• Er zijn ook telefoonnummerkiezers (telefoon met fotoknoppen)
• Programmeer alarmnummers en veelgebruikte nummers, zodat ze makkelijk gebeld kunnen worden.
• Gebruik sprekende horloges of klokken.
• Gebruik handige apps op de telefoon, zoals een dementieklok of een sprekende alarmfunctie/herinnering voor afspraken.

Bij progressie van klachten is het belangrijk om extra maatregelen te nemen om de veiligheid en het comfort van je cliënt te waarborgen:

• Voorkom dat je cliënt van de trap valt en bevestig bovenaan de trap een veiligheidshekje.
• Kijk of je cliënt op één verdieping kan leven.
• Er zijn verschillende bedrijven die hulpmiddelen voor dementerende en slechtzienden verkopen.